Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տուն․ աշխարհահռչակ արվեստագետներին ձգող կենտրոն

Խաչատրյան, Շոստակովիչ, Ռոստրոպովիչ, Սարյան, Պլիսեցկայա... ի՞նչն է միավորում մշակույթի վրա հսկայական հետք թողած խորհրդային այս մեծ արվեստագետներին։ Դիլիջանը։ Այո՛, Հայաստանի լեռներում կորած այս դրախտային անկյունը մեծ նշանակություն ուներ բազմաթիվ կոմպոզիտորների, նկարիչների և արտիստների ստեղծագործական կյանքում։ Դրա պատճառը Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տան ի հայտ գալն էր՝ համամիութենական մասշտաբի իրադարձություն, որը հսկայական հետք թողեց ինչպես Դիլիջան քաղաքի, այնպես էլ ողջ ԽՍՀՄ պատմության մեջ։ Այս եզակի համալիրը, որը տեղակայված է բարձր անտառապատ լեռներում, եղել է բազմաթիվ ականավոր կոմպոզիտորների և երաժիշտների հանդիպման և ոգեշնչման վայր:

Ո՞րն է այս յուրահատուկ համալիրի առաջացման պատմությունը և ինչու՞ հենց Դիլիջանը: Արվեստի զարգացումն ու աջակցությունը խորհրդային իշխանությունների համար առաջնահերթություն էր։ 1950-ականների կեսերին ի հայտ եկավ Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տան ստեղծման գաղափարը՝ ոգեշնչող վայր արվեստագետների համար, որպեսզի աշխատեն և ստեղծագործեն: Անդրկովկասյան յուրաքանչյուր հանրապետության համար իր տարածքում նման կենտրոնի բացումը մեծ պատիվ էր, իսկ մրցակցությունը՝ բավականին ուժեղ։ Մինչ Վրաստանն ու Ադրբեջանը դեռ բանակցում էին, հայ կոմպոզիտոր Էդվարդ Միրզոյանը կարողացավ համոզել իշխանություններին հենց Հայաստանում կոմպոզիտորական հանգստավայր բացել։ Այն ժամանակ Միրզոյանն ընդամենը 35 տարեկան էր, նա ղեկավարում էր Հայաստանի կոմպոզիտորների միությունը և հստակ գիտակցում, որ պետք է ոչ ստանդարտ քայլեր ձեռնարկել այնպիսի միջավայր ստեղծելու համար, որում հայկական երաժշտական ​​ժառանգությունը հասնի համամիութենական մակարդակի։

Այսպիսով, 1963 թվականին ի հայտ եկավ մի հրաշալի հանգստավայր, որը դարձավ երաժշտական ​​նոր գաղափարների և ստեղծագործական ոգեշնչման աղբյուր։ Համալիրը բաղկացած էր ութ քոթեջներից, որոնք գտնվում էին միմյանցից բավականաչափ հեռավորության վրա, որպեսզի երաժշտությունն ու ստեղծագործական աղմուկը չխանգարեին արտիստների աշխատանքին։ Ժամանակի ընթացքում հանգստավայրային տարածքում քոթեջների և ֆունկցիոնալ շինությունների թիվը միայն ավելացավ։ Մարզասրահներ, կինոթատրոն, գրադարան, ռեստորան, կոնֆերանս սրահ, բար, լողավազան, լվացքատուն: Շենքերը շրջապատում էին խնձորենիներով և ծաղիկներով այգուն, նույնիսկ ջերմոց կար, որը հյուրերին ոչ սեզոնային բանջարեղենով էր ապահովվում:

Զարմանալի չէ, որ Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տունը շատ արագ հանրաճանաչություն ձեռք բերեց, և ոչ միայն համամիութենական մասշտաբով. այստեղ անցկացվում էին երաժշտական ​​շաբաթներ և տարբեր երկրների մշակութային օրեր, ինչպիսիք են Բուլղարիան, Լեհաստանը, Չեխոսլովակիան և Գերմանիան: Այստեղ տեղի է ունեցել խորհրդային և իտալացի կոմպոզիտորների ֆորում, և հենց այստեղ, և ոչ թե Մոսկվայում, նախաձեռնվում էին բազմաթիվ կարևոր մշակութային միջոցառումներ։

Դիլիջանի լեռներում դուք կարող էիք ֆուտբոլ խաղալ ռուս մեծ կոմպոզիտոր Շոստակովիչի կամ հայ կոմպոզիտոր Բաբաջանյանի հետ, անտառում սունկ հավաքել բալերինա Մայա Պլիսեցկայայի հետ, խնձորենու ստվերի տակ զրուցել նկարիչ Մարտիրոս Սարյանի հետ, ով, ըստ հիշողությունների, ամեն անգամ, երբ դուրս էր գալիս պատշգամբ, բացականչում էր. «Սա հիասքանչ է»: Կարելի է պատկերացնել, թե վառ գույներով նկարող գեղանկարչի կյանքում որքան կարևոր նշանակություն է ունեցել նմանատիպ ոգեշնչումը։

Դժվար է թվարկել բոլոր այն ականավոր անհատականությունների անունները, ովքեր իրենց ոգեշնչումն են գտել այստեղ։ Ահա աշխարհահռչակ արտիստներից մի քանիսի անունները՝ Բենջամին Բրիտտեն, Քշիշտոֆ Մեյեր, Գիա Կանչելի, Ֆելիքս Գլոնտի, Մստիսլավ Ռոստրոպովիչ, Գալինա Վիշնևսկայա, Ռոդիոն Շչեդրին, Աննա Զեգերս և Հանս-Ուլրիխ Բուխհոլց։

Հատկանշական է, որ Դմիտրի Շոստակովիչը չորս անգամ այցելել է Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տուն, և հենց այստեղ՝ Դիլիջանում, նա ստեղծել է իր հանրահայտ լարային քառյակը՝ № 9-ը և երաժշտություն «Համլետ» ֆիլմի համար։ Էդվարդ Միրզոյանի կնոջ՝ Ելենա Միրզոյանի հուշերը լավ փոխանցում են այն ​​ժամանակվա մթնոլորտը. «Մի անգամ ֆուտբոլային հանդիպում ունեցանք։ Առնո Բաբաջանյանը գլխավորում էր թիմերից մեկը։ Կոմպոզիտոր Ռոդիոն Շչեդրինը և նրա կինը՝ Մայա Պլիսեցկայան, ղեկավարում էին մյուս թիմը։ Մրցավարը Շոստակովիչն էր։ Եվ ամեն անգամ, երբ ինչ-որ մեկը գնդակով հարվածում էր ծառերին ու խնձորներն ընկնում էին, բարկանում էր ու պատիժ նշանակում»։ Նա նաև հիշում է, որ վրացի կոմպոզիտոր Ֆելիքս Գլոնտին նախընտրում էր այցելել հենց Դիլիջան՝ չնայած Բորժոմիում վրացի կոմպոզիտորների համար նախատեսված հանգստավայրի առկայությանը։

Միրզոյանի աշխույժ միտքն ու հնարամտությունը լավ արտացոլում է «Ստեղծագործական տուն» համալիրում համերգասրահի կառուցման պատմությունը։ 60-ականներին Խորհրդային Միությունը մեծ ոգևորություն չէր ցուցաբերում նմանատիպ կառուցապատումների ֆինանսավորման հանդեպ։ Այդ ժամանակ Միրզոյանը որոշեց օգտվել Բեթհովենի 200-ամյակի առիթով Մոսկվայի Մեծ թատրոնում իրականացվող միջոցառումից, որտեղ հավաքվել էին ԽՍՀՄ պաշտոնական դեմքերը։ Իրենց ելույթների ժամանակ, երբ հերթը հասավ Միրզոյանին, նա հայտարարեց հետևյալը. «Մենք գրեթե ավարտել ենք Բեթհովենի համերգասրահի շինարարությունը Դիլիջանի կոմպոզիտորների ռետրիտային կենտրոնում»։ Արդյոք ավելորդ է ասել, որ որևէ շինարարության հետք անգամ չկար։ Սակայն հսկայական լսարանի առջև կատարած այս հայտարարությունը անհարմար դրության մեջ դրեց խորհրդային պաշտոնյաներին, և իշխանությունները ստիպված էին հաստատել ֆինանսավորումը:

2013 թվականին Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տունը անվանվել է Էդվարդ Միրզոյանի անունով, մարդ, ով իր սիրտն ու հոգին դրել է նախագծի մեջ։ Առանց նրա համալիրը երբեք չէր դառնա երաժիշտների և արվեստագետների համար ճանաչված կենտրոն և այն օրինակը, թե ինչ կարող է Հայաստանը առաջարկել աշխարհին: Այսպիսով, Հայաստանում Դիլիջանի Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տունը ոչ միայն գեղեցիկ ապաստարան էր բնության մեջ, այլև Խորհրդային Միության մշակութային և ստեղծագործական կյանքի կենտրոնը։ Այն դարձավ վայր, որտեղ հանդիպում էին մեծանուն կոմպոզիտորները, փոխանակվում իրենց փորձով և ոգեշնչում միմյանց, իսկ նրա ազդեցությունը անջնջելի հետք թողեց երաժշտական ​​արվեստի վրա:

Դիլիջանի Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տունը մինչ օրս մնում է քաղաքի նշանակալից խորհրդանիշը։ Չնայած տարիների, այն չի կորցրել իր փայլն ու աշխուժությունը։ Էդվարդ Միրզոյանի որդին՝ Արշակը, Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տան բակում խնձորենի է տնկել՝ ի հիշատակ հոր և թողած ժառանգության։ Նրա օրինակին հետևեցին տասնյակ կոմպոզիտորներ՝ այգում, իրենց ժամանակներում, մեծ արվեստագետների տնկած հին ու չորացած խնձորենիները փոխարինելով նորերով։ Թարմ տնկված ծառերը նոր պտուղներ կտան, ինչպես ներկայիս սերունդը, որը, հուսով ենք, նոր շունչ կհաղորդի Կոմպոզիտորների ստեղծագործական տանը։